عشایر به گروهی از افراد کوچ نشین اطلاق می شود که برای تامین معاش و دامپروری در طول سال جابجا میشوند.

با اینکه در این نوشتار واژه عشایر به معنای عمومی آن بکار می رود ولی در تبارشناسی عشایر می بایست با تفاوت های میان ایل، تیره و طایفه آشنا بود.

• تیره: در ساختار اجتماعی عشایر ایران، تیره از مجموع چند رده کوچک تر (مانند تش، بُنکو، گوبک، دودمان و …) تشکیل می شود. اساس تیره مبتنی بر پیوندهای خویشاوندی واقعی و اصل و نسبی از خط صلبی (پدری) است که همبستگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و دفاع از منافع افراد عضو را به عهده دارد. 
  
• طایفه : عبارت از یک واحد اجتماعی ـ سیاسی متشکل از چند تیره است و در سلسله مراتب رده های ایلی، مهم ترین و مشخص ترین رده به شمار می رود. در سلسله مراتب سازمان اجتماعی عشایر ایران، اکثر طوایف بین ایل و تیره قرار می گیرند اما طوایفی نیز وجود دارند که به هیچ ایلی وابسته نبوده و طایفه مستقل نامیده می شوند.
  
• ایل : اتحادیه ای سیاسی متشکل از تیره ها و طوایف عشایری است که به اتکای وابستگی های خویشاوندی (نسبی، سببی و آرمانی) یا در برهه زمانی خاص، بنا به مصالح و ضرورت های سیاسی و اجتماعی با هم متحد شده و تشکیل یک ایل را می دهند. معمولاً ایلات دارای سرزمین و قلمرو ایلی خاص خود بوده و تحت رهبری و مدیریت شخصی با سمت ایلخان یا ایل بیگ اداره می شدند.

لیست مهمترین عشایر ایران

• بختیاری: یکی از بزرگترین و معروف ترین عشایر ایران که در مناطق کوهستانی زاگرس، به ویژه در استان های چهارمحال و بختیاری و خوزستان سکونت دارند. بختیاری ها به شجاعت و مهارت های نظامی خود معروف اند.
• قشقایی: عشایر قشقایی در مناطق جنوبی ایران، به ویژه استان فارس، پراکنده اند. آن ها ترک زبان هستند و به داشتن قالی ها و صنایع دستی زیبا مشهورند.
• شاهسون: عشایر شاهسون ترک زبان هستند و عمدتاً در مناطق شمال غربی ایران، مانند استان های اردبیل و آذربایجان شرقی، زندگی می کنند. شاهسون ها به مهارت های خود در دامداری و صنایع دستی معروف اند.
• بلوچ: عشایر بلوچ در استان سیستان و بلوچستان و مناطق شرقی ایران زندگی می کنند. آن ها به داشتن فرهنگی غنی و خاص خود معروف اند و پیوندهای قوی با عشایر بلوچ در پاکستان و افغانستان دارند.
  
• افشار: عشایر افشار از گروه های ترک زبان بوده و در نقاط مختلف ایران به ویژه در استان های زنجان و آذربایجان غربی سکونت دارند. این قوم به مهارت های جنگی و کشاورزی خود معروف است.
  
• لر: عشایر لر بیشتر در مناطق غربی و جنوبی ایران، به خصوص در استان های لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و ایلام زندگی می کنند. لرها به موسیقی و رقص های محلی خود شهرت دارند.
  
• ترکمن: عشایر ترکمن در شمال شرق ایران، به ویژه در استان های گلستان و خراسان شمالی زندگی می کنند. آن ها به داشتن اسب های ترکمنی و قالی های زیبا مشهورند.
  
• کرد: عشایر کرد در مناطق غربی و شمال غربی ایران، از جمله استان های کردستان، کرمانشاه و ایلام زندگی می کنند. فرهنگ کردها شامل رقص های محلی، موسیقی و صنایع دستی منحصربه فرد است.

شجره نامه عشایر

شجره نامه ها در عشایر می توانند به راحتی بزرگ شوند و مجموعه وسیعی از نسل ها را در زیر چتر ایلخانان قرار دهند. لذا شجره نامه های عشایر یکی از بزرگترین شجره نامه های موجود است و به سبب اهمیت نسل ها، عشایر دارای شجره نامه های محفوظ هستند. بررسی های آماری «شجره ساز» نشان می دهد که عشایر بخش قابل توجهی از شجره نامه های بزرگ را در «شجره ساز» به خود اختصاص می دهند. این شجره نامه ها با ساختار ساده (به دلیل اینکه قریب به اتفاق نام های خانوادگی یکسان هستند) و عریض (دارای روابط خویشاوندی فراوان) و طویل بودن (دارای فرزندان فراوان) یکی از مهمترین و گرانبها ترین نوع شجره نامه ها در این سرویس هستند. 

با مصاحبه تیم تحقیق «شجره ساز» با برخی از مالکان شجره نامه های عشایر برخی موارد به صورت زیر بررسی شدند که ممکن است برای برای خوانندگان علاقمند جالب توجه باشند.

1. عشایر دارای ساختارهای بزرگ و شجره نامه های محفوظ و ارزشمندی هستند
2. عشایر، شجره نامه های خود را با تاکید بر مردان خانواده بنا می نمایند
3. عشایر ایران علاقه بسیاری به ثبت و نگهداری تاریخ خانوادگی خود دارند
4. بسیاری عشایر «شجره ساز» را به عنوان یک سرویس قابل اعتماد و انعطاف پذیر برای شجره نامه های خود تشخیص می دهند
5. به طور متوسط شجره نامه های عشایر بیش از 1400 نسل را در بر می گیرند
6. به دلیل اهمیت مردان در عشایر، نسبت مردان به صورت قابل ملاحظه ای بیش از زنان ثبت شده در شجره نامه ها می باشد

در پایان، تیم تحقیق «شجره ساز» مصاحبه شدگان را بسیار صمیمی و گرم یافتند که این خود دلیلی محکم بر روابط عمیق خانوادگی و درون طایفه ها می باشد.

در انتها، ما در تیم «شجره ساز» بر خود لازم می بینیم که از تمامی کسانی که زمان گرانبهای خود را در اختیار ما گذاشتند تا این مطلب گردآوری شود کمال تشکر و قدردانی را داشته باشیم.